Ale nie imienia to faktu, że oglądając dany film widz doświadcza niekiedy zdumiewająco bliskiego kontaktu i poczucia głębokiej więzi z jego rze­czywistym – ewokowanym przez utwór – autorem.Wynikałoby stąd, iż pośredniość lub niebezpośredniość symbolicznego spotkania twórcy i odbiorcy ma w filmie charakter względny.Odpowiedzi zwrot­ne widza nie tutaj oczekiwane ani też fizycznie możliwe. Filmowy autor liczy jednak na jego aktywność pojętą jako współprzeżycie i współrozumienie oglądanego utworu.Nie tylko dzięki zaawansowanym badaniom psychologów kina, ale również za sprawą codziennej praktyki komunikacyjnej wiadomo, że przekaz kinemato­graficzny jest zjawiskiem wywołującym proces szczególnie intensywnego do­znawania audiowizualnych obrazów rzeczywistości. 

Autor szuka porozumienia z widzem poprzez tekst, ani na chwilę nie przestając być sprawcą filmowego komunika­tu. Projekt sytuacji nadawczo-odbiorczej zawarty w utworze otwiera więc drogę nie zamianie, lecz wymianieról rozumianej jako wzajem­ność perspektyw – nadawczej i odbiorczej. Rola, jaką przewiduje autor dla odbiorcy, jest rolą w mającym rozegrać się dyskursie. Bywa pełna szacunku i poczucia równopartnerskiej więzi (urobię filmy,które sam chciałbym zoba­czyć” – wyznał niegdyś w jednym z wywiadów Andrzej Wajda ). Ale bywa rów­nież świadectwem lekceważenia i niemożności nawiązania głębszego kontaktu z widzem wówczas, gdy jest on traktowany jako ktoś, oględnie mówiąc, gorszy.

Poetyka indywidualnego dzieła stanowi jeden z dwóch zasadniczych układów odniesienia dla konstrukcji podmiotu w filmie. Drugim jest ‚systemowy kon­tekst utworu, na który składają się reguły języka filmu oraz konwencje fil-mowego komunikowania. Przyjmujemy za Januszem Sławińskim , że tworzą one razem szeroko rozumiany rodzaj kodu, do którego*odwołuje się tak czy ina­czej każda wypowiedź filmowa.Wewnątrztekstowa Instancja autorska pełni w utworze filmowym łącznie trojaką funkcję:indywidualizującą,upodmiotowiającą,integrującą.Funkcja indywidualizująca wynika stąd, że każdy utwór filmowy posiada swoistą organizację, która wyróżnia go mniej lub bardziej spośród innych i umożliwia jego rozpoznanie (a także zaliczenie do pewnej serii pod warunkiem, że spełniony zostaje wymóg, strukturalnego podebieństwa w stosunku do poszczególnych jej ogniw). Stopień indywidualizacji podipiotu wypowiedzi może być bardzo różny: od minimalnie wyrazistych do niezmiernie charakterystycznych. W\J<ażdym przypadku zależy jednak całkowi­cie od sposobu ukształtowania tekstu filmowego, będąc pochodną aktualizowa­nego w nim repertuaru norm i konwencji.

1. Funkcja upodmiotowiająca polega z kolei na tym, że film przekazuje w procesie komunikowania poprzez całość zawartej w nim informacji określone wyobrażenie podmiotu, niekoniecznie bliskie real­nej osobie autora, ale zawsze stanowiące nieodzowne dopełnienie aktu komu­nikacji. Kaida wypowiedź filmowa – niezależnie od stopnia wewnętrznej zło­żoności własnej budowy – wyposażona jest w aspekt podmiotowy będący jej współistotną właściwością. Ta „najwyższa utrwalona w tekście instancja nadawcza” projektuje tekstowy model (semantyczną charakterystykę) nadawcy, odsyłając widza na zewnątrz w stronę rzeczywistego autora przekazu. Istnie­nie mniej lub bardziej wyraziście nakreślonej perspektywy podmiotowej jest mimo pośrednictwa techniki, zarówno w procesie rejestracji – odtworzenia, jak. i w samym akcie wykreowania dzieła, niezbywalną cechą każdego utworu filmowego.

1. Funkcja integrująca jest ściśle związana z dwiema poprzednimi. Przekształca ona ciąg obrazów i dźwięków w zamkniętą całość, zamieniając go w tekst filmowy, który w procesie odbioru traktowany jest przez widza jako „zbiór elementów poddanych jednej świadomości porządkują­cej”. Tekstowy charakter wieloobrazowego przedstawienia kinematograficz­nego sprawia, że – jakkolwiek skomplikowana nie byłsby jego konstrukcja odbiorca dąży zawsze do odczytania oglądanego utworu jako spójnej znacze­niowo całości. Ani ilość ram modalnych, które złożyły się na zaprojektowaną w utworze strukturę narracyjną, ani też liczba osób będących realizatorami i współtwórcami danego filmu nie zmienia faktu, iż w akcie komunikacji film ten zostaje potraktowany jako semantyczna jedność. 

Zawierając funkcjonalną charakterystykę instancji autorskiej w najpro­stszej formule, można by rzec, że każdy bez wyjątku utwór filmowy jest u- tworem: po pierwsze – jakimś (funkcja indywidualizująca), po drugie czyimś (funkcja upodmiotowiająca) i po trzecie – stanowiącym znaczeniową jedność (funkcja integrująca).Kluczem do uchwycenia roli podmiotu w filmie jest sytuac’jako­munikacyjna wprojektowana w tekst kinematograficzny. Termin ..sy­tuacja komunikacyjna” pojawił się wcześniej na terenie nauki o literaturze. Rekonstruując modelowe cechy sytuacji komunikacyjnej w liryce, Edward Bal- cerzan stwierdza, iż: „staje się ona układem domyślnym, który odbiorca wi­nien sobie uświadomić, jeżeli w pełni chce zrozumieć sens utworu”.

Twierdzenie to można z powodzeniem odnieść również do filmu, dodając, że z określonym wariantem sytuacji komunikacyjnej mamy do czynienia na całym obszarze filmowego langage i we wszystkich odmianach tekstów filmowych zarówno artystycznych, jak i pozaartystycznych. Sytuacja komunikacyjna w filmie – niezależnie od sposobu jej symbolicz­nego przedstawienia i stopnia umowności – ma dla widza zawsze charakter bardzo konkretny. Istnieje wyznaczona przez porządek tekstu, materializując się jako efekt działania urządzeń rejestrujących proces kinematograficznego poglądu świata (kamery, mikrofonu itp.) w każdym ujęciu i na każdym skrawku taśmy.Widz ogląda co prawda film własnymi oczyma, ale chcąc nie chcąc – dzieli jednak także spojrzenie z autorem. Wybór wariantu sytuacji komunikacyjnej oraz sposób jej filmowego rozegrania umożliwia twórcy sterowanie, w mniej­szym lub większym zakresie, przebiegiem porozumienia z odbiorcą. 

Proces ten polega każdorazowo na wyznaczeniu obu stronom określonych ról w stosunku do rzeczywistości prezentowanej na ekranie. W tym sensie każdy rysunek sytua­cji komunikacyjnej w utworze filmowym zawiera jednocześnie swoistą propozy­cję układu nadawczo-odbiorczego, który może być oparty na różnym stopniu konwencjonalizac ji.Komunikacja zachodząca między twórcą i odbiorcą rozumiana bywa zazwyczaj jednokierunkowo: nadawca filmu komunikuje coś adresatowi, przekaz płynie od autora do widza. Tekstowa zasada wzajemności perspek­tyw, której istnienie trzeba tutaj szczególnie podkreślić, oznacza jed­nak, że układ autor – widz ma swój funkcjonalny odpowiednik w układzie widz autor i, co ważne, nie są to perspektywy.identyczne.